Araka ny efa nolazain’ny namana hafa any amin’ny bilaoginy any dia notontosaina omaly ny fihaonana fahaefatra teo amin’ireo mpibilaogy mipetraka sy mandalo eto Antananarivo. Azo lazaina fa ity no nahavoriana mpitoraka betsaka indrindra nefa nahitana mpamaky vitsivitsy ihany koa. Araka ny efa fantatra moa dia teny Soavimbahoaka no nanatanterahana ity fihaonana ity ary sambany araka ny nolazain’I Barijaona (erantany aza io) no natao tany an-tranona mpibilaogy iray izany fihaonana izany fa tsy tany amin’ny efitrano fisakafoanana na trano fivoariana hafa.
(tohiny)
Fanontaniana hiteraka adi-hevitra avy hatrany araka ny fiheverako azy. Nanontany tena tany amin’ny lahatsoratra nosoratany ny namana Tomavana hoe fa angaha mbola mihatra eto Madagasikara ny lalàna momba ny fanamelohana ho faty? Eto Aho no mamaly azy fa mbola manankery tokoa ny lalàna momba izany fanamelohana ho faty izany saingy tsy mbola nampiharina mihitsy hatramin’ny nahazoana ny fahaleovantena indray. Izay didim-pitsarana rehetra manonona ny fanamelohana ho faty dia miova ho fanagadrana mandra-pahafaty ho azy avokoa. Fiheverako azy: tsy mahavita mamono olona fotsiny amin’izao ny malagasy olo-tsotra. Olon’ny fo izy ka onena hatrany raha manao zany fihetsika izany.
(tohiny)
Misy dokambarotra milaza hoe izay milalao ihany no mahazo eto Madagasikara. Be manko ny miseho ho mahay sy mahita saingy rehefa avy eo dia tezitra na kivy satria tsy novidiana akory ilay notabatabaina. Misy koa ny makasiaka hoe maninona raha tsy miteny rehefa tsy nilalao akory? Resaka loka io ary fahita andavanandro eto Madagasikara hoan’ny mpiloka. Dia resaka loka ihany koa no holazaiko etoana fa tamin’ny Ebit notontosaina farany teo iny ihany.
Ny fihetsiketsehana sahala amin’ireny tsy maintsy misy fidirambola fa raha tsy izany tsy hifofotra amin’ny fanaovana io ny mpanetsiketsika. Hampitaha lanonana roa nisesy teo amin’io lapan’ny fanatanjahantena sy ny kolontsaina io aho. Ny voalohany dia ny fihetsiketsehana momba ny fiarakodia izay noheverin’ny mpikarakara fa fahombiazana tanteraka. Ny faharoa kosa dia fihetsiketsehana momba ny hairaha avo lenta momba ny solosaina sy nymanodidina azy. Samy miompana amin’ny manintona ny olona maro sy ilendalendan’izay tsy mahatakatra ireo fampisehoana roa ireo. Nefa azoheverina fa araka ny nanaovan’ny mpikarakara tsirairay no mety ho tena ati-dohany.
Rehefa miditra eo amin’ny toerana dia takiana ny tapakila; ny an’ny mpikarakara ny fihetsiketsehana momba ny fiara dia hafa ny tapakila fidirana ary hafa ny tapakila hilokana raha te-hiloka ny olona. Fiarakodia avo lenta no loka voalohany sady isafidianana ireo fiara, mifidy fiara iray amin’izay fito atolotra izay mahazo ny loka. Maro isan-karazany ihany koa ny loka manaraka eo ary tsy dia ratsy mihitsy raha ny fijery azy amin’izao. Ity tokoa no tonga amin’iny teny fa izay milalao ihany no mahazo,izany hoe ao amin’ny nilalao ihany no hahitana izay mahazo, ny tsy milalao dia tsy hahazo na oviana na oviana. Efa nampilaza mialoha ny mpikarakara fa havoakany amin’ny gazetyny valin’ny fisarihana izay nahazo tamin’io lalao io. Inona tokoa, olona tsy nanatrikany fisarihana no nahazo ny fiara ka naka ny anjarany izy roa andro taty aoriana.
Ny an’ny mpikarakara ny fihetsiketsehana momba ny soosaina sy ny fiitatry ny zavatra mety ho vitany raha miaraka amin’ny fanovozan-tserasera vaovao kosa dia misy tapany roa ny tapakila fidirana ka ny kelikely kokoa no arotsaka anaty vata lehibe fa ny tapany lehibebe kokoa (3sm x 5sm) kosa tazonin’ny nividy azy ihany hidirana sy ho fanamarinana fa nandoa vola matoa tafiditra ao amin’ny toerana. Amin’ny ankapobeny izany izay niditra rehetra dia karazany atao hoe nilalao avokoa. Ny alahady tolakandro (rehefa faraparan’ny fotoana izany matetika na ny an’ny voalohany na ny an’ny faharoa) no hanatanterahana ny fisarihana. Samy andro maromaro no nanatanterahana ny fihetsiketsehana aloha. Fa izao ary izay no itantarako azy aminareo ka nahatonga ny lohateny hoe izay manatrika ihany no mahazo.
Marihin’ny mpikarakara ity fihetsiketsehana ity fa izay manatrika ny fisarihana ihany no hahazo ny lokany fa rehefa tsy tonga izy ao anatin’ny dimy minitra dia tanterahina indray ny fisarihana hafa mandrapisian’ny nahazo loka sady nanatrika ny fisarihana. Izao anefa, na dia te-hanatrika ny fisarihana fotsiny ianao dia tsy maintsy mandoa ilay vidim-pidirana teo aloha ihany. Tsy hoe rehefa nanana ny tapakilanao ianao dia afaka miditra avy hatrany hijery ny fisarihana fa aloa feno indray ilay vidim-pidirana efa nataonao teo aloha. Fomba fakana vola koa re izany ry zareo! Tsy haseho gazety izany ny laharan’ny tapakila nahazo ny loka raha toa ka tsy teo ilay olona fa olona nahazo ny loka nanatrika teo no tadiavin’ny mpikarakara. Mazava ho azy fa tsy hanatrika eo izay mpitia fanatanjahantena na nijery fampisehoana tamin’ny fotoanan’ny fisarihana iny ankoatra ny hoe nandefa solontena angaha ny olona sady itokisany tsara iny solontena iny.
Hoy aho hoe mba tafahoatra kosa ity fitadiavam-bolan-dry zalahy ity raha izao sa izy tokoa angaha no nametraka ny fepetran’ny fisarihana ka izay tiany ihany io! Fisolokiana ihany izany amiko na dia izany aza satria misy ny voasarika tokony nomena ny anjarany nefa dia tsy raharahiana intsony. Sa mety ho manana fisaina tena vazaha tokoa ny mpikarakara ka mandala ny ohabolam-bazaha manao hoe “ Les absents ont toujours tort”? Izay aloha aho vao nahita hoe fisarihana ka andoavana vola anarivony ariary e ! ny any aminareo any andafy any no tsy fantatro aloha.
Faly tena faly aho satria fantatro fa misy mpamaky ary tsy olonolom-poana no mamaky fa misy tompon’andraikitra ambony mihitsy araka ny fandiniko azy. Na sendra taraiky tamin’ny fanoratana aho fa efa teo ampikarakarana ny mpiandraikitra indrindra izay zavatra nosoratako.
Ny holazaiko voalohany dia ny momba ny dokambarotra rehefa niteny aho hoe misy fitetehana avy amin’ny mpitondra ve fa saiky tany amin’ny gazety mpiteny frantsay ihany no amoahany lahatsoratra? Ireny manko sady misy teny malagasy no misy teny frantsay, izany hoe teny ofisialy roa no voafaokany. Ny filankevitra voalohany nanaraka io soratra nataoko io dia indroa namoaka fanambarana mandoa vola tamin’ny teny malagasy ny tao amin’ny fitondrana. Any amin’ny gazety miteny frantsay kosa indray no misy izay amin’ny teny frantsay… ny teny anglisy moa mbola tsy namoahana izay vokatry ny filan-kevitry ny minisitra ny governemanta izany. Tsara izany, hoy aho faly!
Angaha vitan’izany ihany, hoy ianao? Namoahan’ Andry TGV efa notantaraiko ao amin’ny 10 oktobra nitondra ny lohateny hoe “Ry fitaratra O. iza no tsara noho izaho” ny gazety rehetra ankoatra ny an’ny filoham-pirenena mazava loatra. Tsy nanavaka izy na teny malagasy na teny vahiny no namoahana ilay fanambarana nataony saingy tamin’ny teny frantsay moa no nanoratany. Azo heverina fa fantatry ny mpanao dokambarotra fa ho vetivety kokoa, izany hoe fantany ihany ny herin’ny mpiteny malagasy, ny fielezan’ny fanambarana navoakany tamin’ny gazety miteny malagasy.
Dia, nampihomehy ahy indray ity, avy koa ny dokambarotra avy amin’ny mpanome angovon’aratra malagasy (batterie) Virio namoaka dokambarotra pejy iray manontolo tamin’ny gazety taratra, sady ahitam-baovao betsaka indrindra no ahitana hatsikana hatrany koa ao aminy isan’andro. Fa ny tena nampihomehy dia maro dia maro tokoa ny soratra no najanona tamin’ny teny frantsay ihany na dia niezaka nandika tamin’ny teny malagasy aza ireo ao amin’ny sampana dokambarotra sy serasera ao aminy. Nieritreritra kosa aho fa diso toerana ihany ny dokambarotra nataony. Hadisoana voalohany araka ny eritreritro dia tsy mpamaky itony gazety itony loatra ny mpanana fiara eto Andrenivohitra ny ny tanàna hivarotany izany mpanome angovon’aratra izany. Faharoa izay mitohy amin’ny voalohany ihany dia azo heverina hoe izay no ahazoan’ny maro an’isa mpanana fiara azy saingy naleo ary natao teny frantsay manontolo ny lahatsoratra navoaka. Sady mora mahatezitra mpandala teny malagasy manko ny teny mifangaro loatra no ahiana tsy hahavaky hatramin’ny farany izay nosoratana amin’ny teny malagasy ny zatra mamaky amin’ny teny frantsay; mety ho diso aho nefa izay no iheverako azy.
Ny manaraka izany indray dia ny resaka delestazy. Nampihomehy tamin’ny andro namoahako iny lahatsoratra iny. Vao tafavoaka indrindra ny lahatsoratra no maty atsasakadiny ny jiro tany amin’ny toera-mpiasana nisy ahy. Roa andro taorian’ny nanoratako raha ela indrindra dia tapitra hatreo ny delestazy taty amin’ny tanàna no sady tsy nahenoheno azy loatra aho. Fifanandrifian-javatra ve sa…? Izao manko, namoaka fanambarana ireo vahiny fa maintsy akarina ny vidin-jiro, nanamafy ny Minisitra avy eo ary nanaiky ihany koa ny filoham-pirenena no sady nilaza fa efa tompon’andraikitra amin’izay no minisitra raha mbola misy ny delestazy. Dia tonga ny fahagagana fa ny teto an-drenivohitra aloha tsy nahenoaka fitarainana loatra intsony, ny any amin’ny faritany indray tany lavitra andriana ka tsy ahafantarana na inona na inona aloha.
Ny mbola tsy re ary andrasan'ny maro kosa hatramin'izao dia ny valin'ny fanadihadiana momba ilay berila emeraoda. Lasa vakansy ve ny mpandinika sa vita tany amin'ny mangigina ny resaka? Dia izay aloha ny amin’iny raharaha iny fa rahampitso indray isika mihaona eto…raha sitrapon’Andriamanitra.
Miditra amin’ny andiany faha-11 ny fihetsiketsehana momba ny hairaha manara-pandrosoana Ebit fanao eto Madagasikara isaky ny volana Oktobra. Amin’ny ankapobeny dia ny resaka manodidina ny solosaina, ny vitany ary ny fifandraisan-davitra sy ny serasera azo ampiarahina aminy no iompanan’ity fihetsiketsehana ity. Ny lohahevitra banjinina amin’ity taona ity moa dia hoe “Haut débit” na Tambajotra matanjaka… ny gazety taratra no nahitako io dika teny malagasy io fa tsy fantatro raha izay mihitsy no nomen’ny mpanetsiketsika na ny mpanao gazety no nitady sy nametraka ny dikany tao anaty takelaka omaly.
Somary nahagaga ahy ny nandikana ny teny (loza koa fa tahaka ny aretina tsy ho afaka ilay fandikan-teny hatramin’ny nanaovana ny globalvoices teny malagasy izay). Naka rakibolana mihitsy aho, io moa no fanaoko fa izaho angaha mba mahay teny vahiny mankaiza loatra e! ny teny malagasy fotsiny no mba atao metimety ao ary asiana fitohizany tsara ho tahaka ny lahatsoratra teny malagasy ihany. Ilay rakibolana frantsay malagasy notontosain’I François Rakotonaivo iny no nosokafako ho eo amin’ny débit ny takelaka. Toy izao ny fanazavany azy amin’ny teny malagasy: habetsahan-koriana (isem-bentim-potoana). Dia misy resaka momba ny kajimirindra ihany koa ao manao hoe Refi-kabetsahana izany hoe ny isa mivoaka sy miditra ara-potoana ao amin’ny solosaina. Ho an’izay mety tsy hahazo ny teny dia renirano na rano no mikoriana. Eo amin’ny paompy dia na mitete ny rano raha mitsitapitapy ny fivoahany ary misasasasa kosa raha raha be dia be ny rano indray mivoaka.
Teny telo izany no ifotoran’ny fandikanteny avy amin’ny frantsay ho malagasy, dia ireto avy izany: refy, habetsahana ary koriana. Raha mijery ny nandikan’ny gazety azy indray isika dia teny roa ihany no tiany tazonina. Amiko noho izany dia azo ajanona ny teny hoe refy ka ny habetsahana sy ny koriana sisa no tavela. Raha jerena indray ny teny frantsay miaraka amin’ny teny hoe “débit” dia tsy hoe “beaucoup de débit” no nataony fa “haut débit” izany hoe raha adika “avo fikoriana” na “ambony ny fahateteha-mpivoahan-drano” ohatra[mba lava loatra kosa izany ka!]. Milaza tsara ny fisiana refy ao anatiny nefa raha adika teny malagasy fotsiny amin’izao dia tena tsy misy dikany na tsy ho azon’ny tsy mbola zatra aterineto mihitsy.
Raha raisina indray ny teny anglisy raha miresaka ity resaka “haut débit” ity ihany dia fast connection no hitakitako tany ho any. Mahalaza tsara ny zavatra lazainy ihany koa izay resaka izay nefa tena tsotra dia tsotra tokoa: “haingam-pifandraisana”. Samy manana ny filozofian’ny teniny na ny anglisy na ny frantsay eny fa na ny teny malagasy ihany koa aza. Samy azo raisaina avokoa ve ireo teny roa ireo ho amin’ny teny malagasy, izany hoe mifanaraka amin’ny kolontsaim-pitenenana malagasy ve ny avy amin’ny teny anglisy sy frantsay? Raha eny moa tsy tsara ve fa raha tsia kosa dia iza no raisina ary iza kosa no ajanona?
Dia mitodika any amin’ny tantara indray izaho manokana. Resaka fandrosoana no atao eto ka izay tranga nisiana natao hoe fandrosoana “araka ny fijery tandrefana” tamin’ny vanim-potoanany ny hobanjiniko. Handray ny teknikan-dRadama Rainy fony hametraka ny abidia malagasy aho. Ny endri-tsoratra aloha dia nisafidy ny maritsoratra latina izy fa najanony kosa ny maritsoratra arabo nianarany tamin’ny Antemoro Anakara izay nolazainy fa sarotra raisina ihany araka ny fiheverany. Avy eo indray dia mbola nisafidy tamin’ny fomba fanononana ireo abidia ireo indray izy. Ny fanononana ny renintsoratra dia nalainy tamin’ny anglisy ary ny fanononana ny zanatsoratra no noraisiny tamin’ny teny frantsay. Izay tsotra sy hitany fa mety no nataony tamin’izany fotoana izany.
Eto koa dia heveriko fa mitovy amin’izany famahana izany ihany no ataoko. Ampivadiana ihany ny dika avy amin’ny teny anglisy sy teny frantsay… efa samy teny ofisialy eto amin’ny tanàna ihany koa moa ireo ka tsy hitako loatra izay olana. Amin’ny teny anglisy andeha atao hoe efa fiteny mankaleo aza ny teny hoe fifandraisana ka ajanoko, raisiko kosa ny teny hoe haingana. Ny avy amin’ny teny frantsay kosa mbola tsy fandre loatra ny teny hoe koriana afa-tsy amin’ny rano ihany ( fa inona indray moa no fanaon’ny voalavo ry jentilisa?), saingy izao raisina hoe fikoriana ilay teny eto. Efa karazandrazan’ny vonona ihany izany ny teny roa horaisina fa ny fandaharana azy no sisa: Fikoriana haingana sa haingana fikoriana? Mampiavaka ny teny malagasy (nefa mahasarotra ny fikarohan-javatra amin’ny aterineto) ny fanakambanan-teny. Ny teny faharoa no hitako metimety kokoa sy manara-penitra ho amin’ny fanakambana-teny ka manome ny “haingam-pikoriana”. Io teny farany io noho izany no heveriko ho mahasolo ny teny hoe “haut débit” fa tsy tambajotra matanjaka.
Nahoana ary aho no tsy manaiky ny teny navoaka tao amin’ny gazety? Ny tambajotra dia fitambaran-teny roa ihany koa dia ny teny hoe tambatra sy ny zotra. Ny aterineto iray manontolo manerana izao tontolo izao dia efa tambajotra ary tsy misy matanjaka tahaka ny aterineto aloha amiko satria izy no mahavory olona betsaka indrindra manerantany. Raha mivoivoy ianao io sy izaho ity dia efa ao anatin’ny tambajotra isika izay. Izaho mety mandeha miadana ary ianao mety handeha haingana nefa samy ao anatin’ny tambajotra matanjaka isika. Noho izany tsy mahalaza ny hevitry ny teny hoe “haut débit” mihitsy amiko ny tambajotra matanjaka. Fandikan-teny diso toerana ka tsara kantsanana dieny ety ampanombohana. Tsy mpandalina ny teny malagasy akory aho fa mpandala azy kosa ka izay no isahiranako manao izao fanazavana lava dia lava izao.