Fanambaran'ny Sefafi 24 desambra 2008 momba ny Viva
Araka ny maha-VETO ny VETO dia miezaka ny hampita izay rehetra mety hifandraika amin'ny tantaram-pirenena izy, na dia misy aza ny tsy fitovian-kevitra. Ity soratako eto ambany ity ary ny fanambaran'ny Sehatra Fanaraha-maso ny fiainam-pirenena na ny SeFaFi (Observatoire de la Vie Publique) manana ny foiben-toerany ao amin'ny Lalana Rajakoba Augustin Ankadivato Antananarivo. Sofindavitra: 22 663 99 sy Fax: 22 663 59 ary ny adiresy imailaka [email protected]
Marihina fa nadika tamin'ny gazety amin'ny teny malagasy iray nivoaka androany 3 janoary ity fanambarana ity.
RAHARAHA VIVA : TODIKA AMIN'NY FILAMINAM-BAHOAKA SY NY FAHALALAHANA MITENY
Ny asabotsy 13 desambra 2008 tokony ho tamin'ny 8 ora alina, ny Antokona fahitalavitra VIVA dia nandefa nandritra ny 45 minitra raki-peo sy sarin'i Didier Ratsiraka, filohan'ny Repoblika teo aloha; tokony ho tamin'ny 11 ora alina, tonga tao amin'ny toeran'ny fahitalavitra ny olon'ny mpitandro ny filaminana mba hanao ny fanakatonana azy. Teny amin'izy ireo ny fanapahan-kevitry ny Minisitry ny fifandraisan-davitra, ny Paositra ary ny fifandraisana, Filohan'ny Vaomiera manokana amin'ny Fifandraisana amin'ny haino amanjery, izay toy izao no sorany: " Tohin'ny fandefasana tamin'ny antokona fahitalavitra VIVA ny raki-peo sy sary misy ny tenin'ny filoham-panjakana teo aloha Didier Ratsiraka mialokaloka any Frantsa tao amin'ny vaovao an-tsariny ny asabotsy 13 desambra 2008 tokony ho tamin'ny 8 ora alina, izay teny mety manohintohina sy ny fandaminana sy ny filaminam-bahoaka, ny antokona fahitalavitra VIVA dia voarara tsy hiely".
Manoloana io toe-javatra io, ny SeFaFi dia manaitra ny manampahefana, sy ny hevitry ny olom-pirenena koa, eo amin'ny loza mety hitranga mazava amin'ny fahalalahan'ny olom-pirenena izay miharihary ankehitriny eto amin'ny firenena. Satria ny SeFaFi dia manohana ny soatoavina demokratika hatramin'ny niorenany, manohitra amin'ny zava-mitranga mety hanohintohina ny fahafahana sy ny zon'ny olom-pirenena ; ivelan'ny olona sy ny rafitra, izy dia miaro ny soatoavina iraisan'ny eran-tany izay nirotsahan'i Madagasikara.
Tokony ho tsiahivina eto ve fa ny fandraisana anjara voalohan'ny SeFaFi, tamin'ny 2001, dia niompana tamin'ny fiarovana ny fahalalahana mivory ? Ny ben'ny tananan'Antananarivo Atoa Ravalomanana Marc, dia nikasa tamin'izany nanao fihetsiketsehana, noho ny 1 mey, ny fankalazana mahazatra ny fetin'ny asa teo amin'ny kianjan'ny 13 mey, fa nifandona tamin'ny fanoheran'ny Prefen'ny polisy. Ny 28 avrily 2001, ny SeFaFi dia nandefa tamin'io farany io taratasy maneho ny fiahiahiany mikasika ny fampiharana ny zo hivory sy ny fihetsiketsehana, izay samy iantohan'ny Lalampanorenana sy ny fifanarahana iraisam-pirenena neken'i Madagasikara. Ny dika mitovy amin'io taratasy io dia nalefa tamin'ny ben'ny tanàna. Nony tonga ny andron'ny 1 mey, dia nanapakevitra ny ben'ny tanàna mba hisorohana ny fifandonana amin'ny polisy ka namindra ny toerana nanaovana ny fihetsiketsehana teny amin'ny kianjan'Ambohijatovo ; teo ankilany, ny Prefe dia nanaiky fa ny filaharan'ny mpiasa dia atao amin'ny lalana manamorona ny kianjan'ny 13 mey ary delegasiona iray no mametraka fehezam-boninkazo famantarana eo amin'ny toerana. Manampy amin'ny famahana ny olan'ny mpifanandrina amin'ny alalan'ny marimaritra iraisana tsy an'ady sy ampandinihana no isan'ny antom-pisian'ny SeFaFi.
Fahahalahana miteny sy fahalalahana fototra momba- ny filaminambahoaka:
Ny fahalalahana miteny, miaraka amin'ny fahalalahana manao fivoriana sy ny fivezivezena, dia isan'reo fahalalahana fototra voafaritra sy arovan'ny Dina iraisam-pirenena momba ny Zon'olombelona, ny Fifanekena iraisam-pirenena momba ny zon'ny Isam-batan'olona sy Zo Politika, ny Dina afrikana momba ny Zon'ny olombelona sy ny vahoaka, ny rijan-teny fototra izay nataon'i Madagasikara sonia sy nekeny ary heverin'ny Lalampanorenantsika ao amin'ny Savaranonando fa « samy raisina ho isan'ny lalàna velona ». Ny andininy 10 amin'ny Lalampanorenana dia miantoka ny fahalalahana maneho hevitra sy miteny, ny fahalalahana amin'ny fifandraisana, ny fahalalahana amin'ny fanaovan-gazety, ny fahalalahana hiditra amina fikambanana na hanorina fikambanana, ny fahalalahana hivory, ny fahalalahana mivezivezy, ny fahalalahana amin'ny fieritreretana sy amin'ny finoana. Fanampin'izany, ny andininy 11 dia manaiky fa manan-jo hahalala vaovao ny tsirairay. Ny fanohintohinana amin'ireo fahalalahana fototra ireo, na dia kely aza, dia midika fandikana ny Lalampanorenana, izay ny Filohan'ny Repoblika no mitandro ny fanajana azy. (Andininy 44 amin'ny Lalampanorenana).
Ny fahalalahana miteny dia tokony iantohana ho an'ny olom-pirenena rehetra, ary koa ho an'ny vondron'olona, indrindra fa ho an'ny sampana misahana ny asan-gazety izay manana iraka hampahalala vaovao sy hitaiza ny mponina amin'ny maha tompon'andraikitra feno sy amin'ny fomba matihanina. Amin'io sehatra io, tsy maintsy ambara fa i Madagasikara dia mbola tsy manana ihany Sata mifehy ny Fifandraisana izay manaraka ny vanim-potoana, ka izay no mahatonga ny fibirioka na avy amin'ny Manampahefana na avy amin'ny mpanao gazety.
Ny fitoviana manoloana ny lalàna dia foto-kevitra iray lehibe tokony ho hajain'ny Fanjakana demokratika rehetra izay, indrisy, tsy mbola mihatra tanteraka eto Madagasikara. Inona, ohatra, no ambara amin'ny ampihimamban'ny fandrakofana nasionaly tanan'ny antokom-panjakana mpampita vaovao tamin'ny fotoan'androny izay manaiky fa ny fifandraisana dia fitaovana tena ilaina amin'ny fampandrosoana ? Ary inona no ambara amin'ny antoko tsy miankina MBS izay mampiely ny fandaharany manerana ny tany malagasy ka tsy miraharaha izay fandraràna, atao fialofana ny fanandramana teknika nohalavaina hatramin'ny 2002 ? Io fanavakavahana misy fironana io dia manaratsy ny tontolo politika, ny tontolon'ny ara-dalàna sy ny tontolon'ny fampitam-baovao eto amin'ny firenena.
Ny fanapahan-kevitra miteraka io fanoheran'ny SeFaFi io dia milaza ny fitandrovana ny filaminam-bahoaka ho tahaka ny iray amin'ny antony na ny tena antony misongadina- notsiahivina mba hanamarinana ny fanakatonana ny antokona fahitalavitra VIVA. Ilaina izany ny mitondra fanazavana sasany momba ny fahalalana fototra mikasika ny filaminam-bahoaka. Ny zo sy ny fahalalahana fototry ny olona dia azo fehezina amina ohatra mazava izay nofaritana tany Syracuse tamin'ny avrily sy mey 1984, teo ambany fiahian'ny foiben'ny Firenena mikambana momba ny Zon'Olombelona. Ireto avy ny fepetra mamehy izany: ny filaminam-bahoaka, ny fahasalamam-bahoaka, ny moralin'ny olom-pirenena, ny fiantohana ny filaminana nasionaly sy ny fitandroam-pilaminam-pirenena, ny zo sy ny fahalalahan'ny hafa, ny zo na lazan'ny hafa ary ny fepetra amin'ny fanaovana dokam-barotra amin'ny fitsarana. Ny filaminam-bahoaka izany dia mifandraika amin'ny vondrom-pitsipika izay miantoka ny fihodihan'ny fiarahamonina, ary amin'ny fitambaran'ny foto-kevitra fototra izay iankinan'ny fiarahamonina. Amin'io lafiny io, ny fanajana ny zon'olombelona dia ao anatin'ny filaminam-bahoaka. Amin'ny Fanjakana demokratika na izay te ho demokratika, ny fahalalana fototra momba ny filaminam-bahoaka dia natao tery araka izay azo atao ary ny famerana ny fahalalahana noho ny antony manohintohina ny filaminam-bahoaka dia hatao eo ambany fanaraha-mason'ny tribonaly tsy miankina.
Ny manampahefana dia manombana fa ny fampielezana ny tenin'ny filoham-pirenena teo aloha Didier Ratsiraka dia mety hanohintohina ny hevi-bahoaka. Fa ny firotorotoana nasehon'ny Minisitry ny fifandraisan-davitra, ny Paositra ary ny fifandraisana ka nakany fanapahan-kevitra hanakatona ny antokona fahitaiavitra VIVA dia mampiseho indrindra ny tsy fisian'ny fandinihana lalina eo amin'ny fiantefan'ny fanapahan-kevitra. Tena misy marina ve ny loza mety hitranga manohintohina ny filaminam-bahoaka, kanefa nisy fampitambaovao hafa efa namoaka ampahany tamin'io kabary io fa tsy nisy resaka fanasaziana ? Inona no hevitra omena, ankehitriny, ny antsoina hoe fahalalahana miteny" ? Ary raha ny mety ho loharanon'ny fanohintohina na dia tsy ny anton'ny fanapahan-kevitra avy amin'ny minisitra, fa io fanapahàn-kevitra io ihany ?
Amin'io toejavatra io, ny SeFaFi dia miantso ny olona rehetra (fanjakana, tsy miankina ary olom-pirenena tsotra) eo amin'ny fiaraha-monina malagasy mba hanaja ny soatoavina demokratika izay mandrafitra ny fototry ny Fanjakana tan-dalana. Miantso ny fahefam-panjakana izy mba handray indray miaraka amin'ny fanajana ny soatoavina demokratika nentin'ny fihetseham-bahoaka tamin'ny 1991 sy tamin'ny 2002. Tsy fotoanan'ny kabary soa intsony izao fa ny asa mivaingana. Ity vanim-potoanan'ny fety ity anie hanome ny tsirairay fieritreretana momba ny zava-nitranga farany, mba hanarenana eo anatrehan'ny fahalalana tsara ny antonjavatra ny hadisoana na ny fikorontanana mety hisy.
Antanarivo, faha 24 desambra 2008
Nadikan'i jentilisa 03 janoary 2009
Marihina fa nadika tamin'ny gazety amin'ny teny malagasy iray nivoaka androany 3 janoary ity fanambarana ity.
RAHARAHA VIVA : TODIKA AMIN'NY FILAMINAM-BAHOAKA SY NY FAHALALAHANA MITENY
Ny asabotsy 13 desambra 2008 tokony ho tamin'ny 8 ora alina, ny Antokona fahitalavitra VIVA dia nandefa nandritra ny 45 minitra raki-peo sy sarin'i Didier Ratsiraka, filohan'ny Repoblika teo aloha; tokony ho tamin'ny 11 ora alina, tonga tao amin'ny toeran'ny fahitalavitra ny olon'ny mpitandro ny filaminana mba hanao ny fanakatonana azy. Teny amin'izy ireo ny fanapahan-kevitry ny Minisitry ny fifandraisan-davitra, ny Paositra ary ny fifandraisana, Filohan'ny Vaomiera manokana amin'ny Fifandraisana amin'ny haino amanjery, izay toy izao no sorany: " Tohin'ny fandefasana tamin'ny antokona fahitalavitra VIVA ny raki-peo sy sary misy ny tenin'ny filoham-panjakana teo aloha Didier Ratsiraka mialokaloka any Frantsa tao amin'ny vaovao an-tsariny ny asabotsy 13 desambra 2008 tokony ho tamin'ny 8 ora alina, izay teny mety manohintohina sy ny fandaminana sy ny filaminam-bahoaka, ny antokona fahitalavitra VIVA dia voarara tsy hiely".
Manoloana io toe-javatra io, ny SeFaFi dia manaitra ny manampahefana, sy ny hevitry ny olom-pirenena koa, eo amin'ny loza mety hitranga mazava amin'ny fahalalahan'ny olom-pirenena izay miharihary ankehitriny eto amin'ny firenena. Satria ny SeFaFi dia manohana ny soatoavina demokratika hatramin'ny niorenany, manohitra amin'ny zava-mitranga mety hanohintohina ny fahafahana sy ny zon'ny olom-pirenena ; ivelan'ny olona sy ny rafitra, izy dia miaro ny soatoavina iraisan'ny eran-tany izay nirotsahan'i Madagasikara.
Tokony ho tsiahivina eto ve fa ny fandraisana anjara voalohan'ny SeFaFi, tamin'ny 2001, dia niompana tamin'ny fiarovana ny fahalalahana mivory ? Ny ben'ny tananan'Antananarivo Atoa Ravalomanana Marc, dia nikasa tamin'izany nanao fihetsiketsehana, noho ny 1 mey, ny fankalazana mahazatra ny fetin'ny asa teo amin'ny kianjan'ny 13 mey, fa nifandona tamin'ny fanoheran'ny Prefen'ny polisy. Ny 28 avrily 2001, ny SeFaFi dia nandefa tamin'io farany io taratasy maneho ny fiahiahiany mikasika ny fampiharana ny zo hivory sy ny fihetsiketsehana, izay samy iantohan'ny Lalampanorenana sy ny fifanarahana iraisam-pirenena neken'i Madagasikara. Ny dika mitovy amin'io taratasy io dia nalefa tamin'ny ben'ny tanàna. Nony tonga ny andron'ny 1 mey, dia nanapakevitra ny ben'ny tanàna mba hisorohana ny fifandonana amin'ny polisy ka namindra ny toerana nanaovana ny fihetsiketsehana teny amin'ny kianjan'Ambohijatovo ; teo ankilany, ny Prefe dia nanaiky fa ny filaharan'ny mpiasa dia atao amin'ny lalana manamorona ny kianjan'ny 13 mey ary delegasiona iray no mametraka fehezam-boninkazo famantarana eo amin'ny toerana. Manampy amin'ny famahana ny olan'ny mpifanandrina amin'ny alalan'ny marimaritra iraisana tsy an'ady sy ampandinihana no isan'ny antom-pisian'ny SeFaFi.
Fahahalahana miteny sy fahalalahana fototra momba- ny filaminambahoaka:
Ny fahalalahana miteny, miaraka amin'ny fahalalahana manao fivoriana sy ny fivezivezena, dia isan'reo fahalalahana fototra voafaritra sy arovan'ny Dina iraisam-pirenena momba ny Zon'olombelona, ny Fifanekena iraisam-pirenena momba ny zon'ny Isam-batan'olona sy Zo Politika, ny Dina afrikana momba ny Zon'ny olombelona sy ny vahoaka, ny rijan-teny fototra izay nataon'i Madagasikara sonia sy nekeny ary heverin'ny Lalampanorenantsika ao amin'ny Savaranonando fa « samy raisina ho isan'ny lalàna velona ». Ny andininy 10 amin'ny Lalampanorenana dia miantoka ny fahalalahana maneho hevitra sy miteny, ny fahalalahana amin'ny fifandraisana, ny fahalalahana amin'ny fanaovan-gazety, ny fahalalahana hiditra amina fikambanana na hanorina fikambanana, ny fahalalahana hivory, ny fahalalahana mivezivezy, ny fahalalahana amin'ny fieritreretana sy amin'ny finoana. Fanampin'izany, ny andininy 11 dia manaiky fa manan-jo hahalala vaovao ny tsirairay. Ny fanohintohinana amin'ireo fahalalahana fototra ireo, na dia kely aza, dia midika fandikana ny Lalampanorenana, izay ny Filohan'ny Repoblika no mitandro ny fanajana azy. (Andininy 44 amin'ny Lalampanorenana).
Ny fahalalahana miteny dia tokony iantohana ho an'ny olom-pirenena rehetra, ary koa ho an'ny vondron'olona, indrindra fa ho an'ny sampana misahana ny asan-gazety izay manana iraka hampahalala vaovao sy hitaiza ny mponina amin'ny maha tompon'andraikitra feno sy amin'ny fomba matihanina. Amin'io sehatra io, tsy maintsy ambara fa i Madagasikara dia mbola tsy manana ihany Sata mifehy ny Fifandraisana izay manaraka ny vanim-potoana, ka izay no mahatonga ny fibirioka na avy amin'ny Manampahefana na avy amin'ny mpanao gazety.
Ny fitoviana manoloana ny lalàna dia foto-kevitra iray lehibe tokony ho hajain'ny Fanjakana demokratika rehetra izay, indrisy, tsy mbola mihatra tanteraka eto Madagasikara. Inona, ohatra, no ambara amin'ny ampihimamban'ny fandrakofana nasionaly tanan'ny antokom-panjakana mpampita vaovao tamin'ny fotoan'androny izay manaiky fa ny fifandraisana dia fitaovana tena ilaina amin'ny fampandrosoana ? Ary inona no ambara amin'ny antoko tsy miankina MBS izay mampiely ny fandaharany manerana ny tany malagasy ka tsy miraharaha izay fandraràna, atao fialofana ny fanandramana teknika nohalavaina hatramin'ny 2002 ? Io fanavakavahana misy fironana io dia manaratsy ny tontolo politika, ny tontolon'ny ara-dalàna sy ny tontolon'ny fampitam-baovao eto amin'ny firenena.
Ny fanapahan-kevitra miteraka io fanoheran'ny SeFaFi io dia milaza ny fitandrovana ny filaminam-bahoaka ho tahaka ny iray amin'ny antony na ny tena antony misongadina- notsiahivina mba hanamarinana ny fanakatonana ny antokona fahitalavitra VIVA. Ilaina izany ny mitondra fanazavana sasany momba ny fahalalana fototra mikasika ny filaminam-bahoaka. Ny zo sy ny fahalalahana fototry ny olona dia azo fehezina amina ohatra mazava izay nofaritana tany Syracuse tamin'ny avrily sy mey 1984, teo ambany fiahian'ny foiben'ny Firenena mikambana momba ny Zon'Olombelona. Ireto avy ny fepetra mamehy izany: ny filaminam-bahoaka, ny fahasalamam-bahoaka, ny moralin'ny olom-pirenena, ny fiantohana ny filaminana nasionaly sy ny fitandroam-pilaminam-pirenena, ny zo sy ny fahalalahan'ny hafa, ny zo na lazan'ny hafa ary ny fepetra amin'ny fanaovana dokam-barotra amin'ny fitsarana. Ny filaminam-bahoaka izany dia mifandraika amin'ny vondrom-pitsipika izay miantoka ny fihodihan'ny fiarahamonina, ary amin'ny fitambaran'ny foto-kevitra fototra izay iankinan'ny fiarahamonina. Amin'io lafiny io, ny fanajana ny zon'olombelona dia ao anatin'ny filaminam-bahoaka. Amin'ny Fanjakana demokratika na izay te ho demokratika, ny fahalalana fototra momba ny filaminam-bahoaka dia natao tery araka izay azo atao ary ny famerana ny fahalalahana noho ny antony manohintohina ny filaminam-bahoaka dia hatao eo ambany fanaraha-mason'ny tribonaly tsy miankina.
Ny manampahefana dia manombana fa ny fampielezana ny tenin'ny filoham-pirenena teo aloha Didier Ratsiraka dia mety hanohintohina ny hevi-bahoaka. Fa ny firotorotoana nasehon'ny Minisitry ny fifandraisan-davitra, ny Paositra ary ny fifandraisana ka nakany fanapahan-kevitra hanakatona ny antokona fahitaiavitra VIVA dia mampiseho indrindra ny tsy fisian'ny fandinihana lalina eo amin'ny fiantefan'ny fanapahan-kevitra. Tena misy marina ve ny loza mety hitranga manohintohina ny filaminam-bahoaka, kanefa nisy fampitambaovao hafa efa namoaka ampahany tamin'io kabary io fa tsy nisy resaka fanasaziana ? Inona no hevitra omena, ankehitriny, ny antsoina hoe fahalalahana miteny" ? Ary raha ny mety ho loharanon'ny fanohintohina na dia tsy ny anton'ny fanapahan-kevitra avy amin'ny minisitra, fa io fanapahàn-kevitra io ihany ?
Amin'io toejavatra io, ny SeFaFi dia miantso ny olona rehetra (fanjakana, tsy miankina ary olom-pirenena tsotra) eo amin'ny fiaraha-monina malagasy mba hanaja ny soatoavina demokratika izay mandrafitra ny fototry ny Fanjakana tan-dalana. Miantso ny fahefam-panjakana izy mba handray indray miaraka amin'ny fanajana ny soatoavina demokratika nentin'ny fihetseham-bahoaka tamin'ny 1991 sy tamin'ny 2002. Tsy fotoanan'ny kabary soa intsony izao fa ny asa mivaingana. Ity vanim-potoanan'ny fety ity anie hanome ny tsirairay fieritreretana momba ny zava-nitranga farany, mba hanarenana eo anatrehan'ny fahalalana tsara ny antonjavatra ny hadisoana na ny fikorontanana mety hisy.
Antanarivo, faha 24 desambra 2008
Nadikan'i jentilisa 03 janoary 2009
Hevitra